Trong giai đoạn đầu 2011 – 2015, xã Đại Phác (huyện Văn Yên, Yên Bái) nằm trong 11 xã điểm xây dựng nông thôn mới (NTM). Hơn thế, Đại Phác còn là 1 trong 2 mô hình xã điểm cấp tỉnh, cho nên từ thực tế ở đây có thể nhận ra những gì Liên minh HTX tỉnh đã và đang làm trong cuộc vận động Chung sức xây dựng NTM.
Từ Tp.Yên Bái, Đoàn công tác của Liên minh HTX ở Trung ương và 7 tỉnh vùng Tây Bắc phải vượt qua gần 80km đường rừng rất gập ghềnh, để khảo sát cách làm NTM ở xã Đại Phác của huyện Văn Yên, huyện có đất đai rộng nhất tỉnh Yên Bái, nếu so về diện tích đất thì xấp xỉ tỉnh Vĩnh Phúc, hoặc tỉnh Ninh Bình.
Ở rất sâu trong vùng núi Hoàng Liên, xã Đại Phác rộng tự nhiên gần 1.200ha đất, trong đó đất lúa nước 129ha, đất màu soi bãi 42ha, đất rừng sản xuất 585ha và đất khác. Tuy xã bất lợi trong thế trục chính giao thông bị “cụt”, địa hình chia cắt với các xã lân cận, kinh tế thuần nông và không có ngành nghề phụ… Song từ góc nhìn HTX, Đại Phác lại có ưu thế ruộng nương đều nằm trên thung lũng thấp, liền vùng và thuộc trọng điểm quy hoạch cây hàng hóa có hạt, cây dược liệu tinh dầu quế, long não… của tỉnh Yên Bái. Đáng kể hơn là cán bộ từ huyện đến cấp xã ở đây đều am hiểu, quan tâm và gắn bó với mô hình HTX.
Đoàn công tác Liên minh HTX trên cánh đồng xã Đại Phác
Theo báo cáo của xã, lúc khởi đầu xây dựng NTM, năm 2011, Đại Phác rà soát đã có 7/19 tiêu chí đạt chuẩn, lộ trình tiếp đến hết năm 2013 sẽ đạt 11/19 tiêu chí (trong đó có tiêu chí 13 về tổ hợp tác, HTX hoạt động hiệu quả) và có đủ cơ sở cán đích NTM vào năm 2015. Trước đây ở xã có 3 HTX. Đến cuối năm 2011, đã ngừng hoạt động HTX chế biến gỗ Long Chung. Hiện còn 2 HTX, đó là HTX nông lâm nghiệp Đại Phác, có quy mô toàn xã và HTX Tĩnh Dung, chuyên chưng cất, kinh doanh tinh dầu các loại quế, long não, màng tang, sả…
Bên cạnh quá trình hỗ trợ duy trì hoạt động của HTX Tĩnh Dung để phát huy tiềm năng cây rừng và tạo việc làm cho người dân, thì cấp ủy, chính quyền xã Đại Phác trăn trở nhất là việc củng cố HTX nông lâm nghiệp. Đây là một HTX kiểu cũ chuyển đổi từ năm 1997, tiếp đó từng là HTX điển hình, nhưng từ năm 2008 – 2009 lại suy yếu và đến năm 2010 hầu như ngừng hoạt động. Có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu do HTX không thể thu hồi nợ đọng, các xã viên cứ nghĩ tài sản HTX ai cũng có thể nợ…(?)
Trao đổi với Đoàn công tác, ông Phạm Tùng Nguyên, Chủ tịch UBND xã Đại Phác, cho biết: Với trách nhiệm là thành viên của Ban Chỉ đạo xây dựng NTM của tỉnh, Liên minh HTX tỉnh Yên Bái nhiều lần về làm việc với các cấp ủy, chính quyền địa phương để tháo gỡ khó khăn và tìm hướng đi mới cho HTX nông lâm nghiệp. Biện pháp chủ yếu của Liên minh HTX tỉnh là tuyên truyền, vận động xã viên thông qua các tổ chức Đảng, đoàn thể, cùng họp riêng xã viên có nợ đọng HTX để bàn cách thu hồi nợ dần theo mùa vụ. Đến nay, HTX cơ bản thu xong các khoản nợ trên 200 triệu đồng, 40 tấn thóc… và hoạt động trở lại từ năm 2012.
Tác động từ những nỗ lực của Liên minh HTX tỉnh Yên Bái không những làm hồi sinh HTX, mà còn tư vấn HTX chuyển hướng đi mới, chủ động củng cố và lập mới các khâu dịch vụ thiết yếu với xã viên. HTX nông lâm nghiệp xã Đại Phác hôm nay đã có 3 tổ chuyên lúa giống, tổ làm đất, tổ thủy lợi, tổ cơ giới đầu tư máy gặt đập liên hợp làm dịch vụ cho các hộ nông dân trong xã và các xã lân cận của huyện Văn Yên, Lục Yên… Doanh thu của HTX cuối năm 2012 đạt 1,2 tỷ đồng, năm 2013 ước trên 2 tỷ đồng và dự kiến năm 2014 đạt 3,5 tỷ đồng, góp phần đáng kể cải thiện đời sống việc làm cho xã viên và người dân sở tại.
Đến xã Đại Phác, địa bàn “mẫu” trên vùng cao Tây Bắc, các thành viên Đoàn công tác Liên minh HTX có thể nhìn ra bài học kinh nghiệm vai trò tổ chức Liên minh HTX gắn với xây dựng NTM. Bức tranh đổi thay ở Đại Phác là kết quả sự chỉ đạo và đầu tư cho “xã điểm” cấp tỉnh. Trước thực tế vùng Tây Bắc và nhiều nơi khác, khi mà HTX chưa được quan tâm đúng mức và chính quyền chỉ tập trung các tiêu chí NTM có hỗ trợ từ Nhà nước như điện, đường, quy hoạch… thì điều băn khoăn là không dễ phổ biến mô hình Đại Phác lan tỏa trên diện rộng.
