So với Luật HTX 2012 hiện hành, Dự thảo luật HTX sửa đổi đã có một số cởi mở nhất định. Theo đó, HTX sẽ được cởi trói, được tạo điều kiện cho HTX gia nhập thị trường dễ dàng hơn, tăng thêm một số quyền tự chủ cho HTX. Đây là điều cần thiết cho HTX và là hướng đi đúng của dự thảo luật. Tuy nhiên, một số vấn đề còn tồn tại, một số khái niệm chưa rõ ràng sẽ ảnh hưởng đến việc thi hành luật sau này…
Luật HTX 2012 hiện hành và thông tư hướng dẫn có qui định về tỷ lệ tối đa mà HTX được phép giao dịch trên thị trường với người ngoài thành viên, hay tỷ lệ giao dịch nội bộ tối thiểu (hiện nay qui định tỷ lệ này là 65%). Trên thực tế đã hơn 10 năm, mặc dù luật có qui định hạn chế, có thông tư qui định tỷ lệ chi tiết, nhưng trên thực tế, qui định này không đi vào cuộc sống, không được áp dụng trên thực tế. Lí do chính là qui định trên của luật đã gây bức xúc, bất bình trong HTX ở tất cả các lĩnh vực. Đồng thời, cơ quan chức năng cũng không có chế tài gì để xử lý việc vi phạm hay không tuân thủ luật liên quan đến tỷ lệ giao dịch ngoài thành viên này.
Dự thảo Luật HTX sửa đổi không nên phân chia thành viên chính thức hay không chính thức, có góp vốn hay không góp vốn.
Rất may mắn, qui định cứng về việc hạn chế này sẽ được bỏ trong Luật sửa đổi mới. Tuy nhiên, kèm theo đó là nhiều khái niệm thành viên HTX rất khác nhau. Trên thực tế, không chỉ thành viên, mà còn rất nhiều khách hàng bình thường muốn sử dụng hàng hóa, dịch vụ của HTX nếu phù hợp nhu cầu của họ. Chính bản thân các HTX cũng mong muốn được cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho cả người ngoài thành viên để tăng doanh thu, tăng qui mô, để đạt lợi thế giá thành, có lợi thế cạnh tranh. Cũng có lẽ vì lí vậy, dễ thấy khái niệm thành viên liên kết của HTX đã xuất hiện từ trước như một cách “lách” qui định của Luật 2012 là HTX chỉ được chủ yếu phục vụ thành viên của mình
Phức tạp với nhiều loại thành viên
Dự thảo mới có lẽ cũng khá phức tạp khi đưa ra đồng thời ba khái niệm thành viên HTX, gồm thành viên chính thức, thành viên liên kết góp vốn và thành viên liên kết không góp vốn. Theo đó, “thành viên liên kết không góp vốn” nhưng vẫn sử dụng dịch vụ, hàng hóa của HTX thì thực chất chẳng khác gì khách hàng ngoài thành viên HTX. Không phải góp vốn, vẫn được sử dụng dịch vụ nhờ cái “vỏ” thành viên liên kết, nay được qui định trong luật. Với các HTX và nhiều bà con nông dân thì không dễ hiểu tại sao có nhiều loại thành viên như vậy?! Khá là rối. Rất nhiều người sẽ không hiểu có ai xin gia nhập thành viên, sẵn sàng góp vốn nhiều, mà chỉ là thành viên với ít quyền lợi hơn?! Chẳng hạn, họ không được tham gia ứng cử hay đảm nhiệm chức danh quản lý tại HTX, không được biểu quyết như thành viên chính thức,…
Có thể thấy được, cơ quan soạn thảo cố gắng tìm cách ngăn ngừa việc người góp vốn lớn, nhưng không sử dụng dịch vụ HTX sẽ có nguy cơ chi phối, thao túng HTX. Ngay cả việc qui định một thành viên HTX không góp quá 20% vốn điều lệ là có mục đích ngăn chặn đó. Chính điều này hiện cũng đã gây khó khăn cho các HTX. Nhiều HTX chậm chuyển đổi hay không chuyển đổi theo luật 2012 cũng vì các HTX này có thành viên góp trên 20% vốn điều lệ. Việc hạn chế tỷ lệ góp vốn làm các HTX không thu hút được nhiều vốn góp, nhiều nguồn lực từ chính các thành viên sáng lập, thành viên cốt cán, tâm huyết nhất của mình. Đặc biệt, với các HTX mới thành lập có rất ít thành viên, đến nay tối thiểu là 7, theo dự thảo sửa đổi là 5, nếu tiếp tục khống chế tỷ lệ góp vốn như vậy là đang làm khó cho HTX. Bởi vì cùng tâm huyết với HTX, nhưng không phải ai cũng có khả năng và mong muốn đóng góp vốn nhiều như nhau. Nếu thành lập mới HTX chỉ với 5 người chẳng hạn, thì tất cả phải góp ở mức tối đa 20% mới vừa đủ?!
Mô hình HTX đã tự hạn chế việc chi phối, thao túng
Câu hỏi đặt ra là nếu Luật tiếp tục ngăn cấm hay hạn chế quá mạnh mẽ một cách quá cứng nhắc về việc cho thành viên góp vốn lớn thì có cần thiết không. Qui định cấm như vậy, thì rất có thể trong nhiều trường hợp là lợi bất, cập hại. Nhất là trong các trường hợp HTX rất nhỏ bé, rất thiếu vốn, đặc biệt là vốn điều lệ thấp do hạn chế huy động từ những thành viên sáng lập, tâm huyết, có điều kiện hơn về tài chính.
Vấn đề này, nên để điều lệ từng HTX qui định cho phù hợp loại hình kinh doanh và hoạt động cụ thể từng HTX. Theo tác giả, chỉ cần áp dụng đúng, thực thi nghiêm túc qui định biểu quyết mỗi người một phiếu là có thể loại bỏ được rất nhiều lo lắng, nguy cơ lo ngại HTX bị thao túng, chi phối. Đây chính là đặc trưng, là lợi thế của mô hình HTX, mang sẵn tính dân chủ, bình đẳng, có thể hạn chế sự thao túng, chi phối HTX của cá nhân. Theo đó, HTX có nguyên tắc mở, sẵn sàng đón nhận thành viên mới, góp vốn theo điều lệ, nhưng mỗi người chỉ có một phiếu biểu quyết duy nhất mà thôi. Người góp 20%, 30% vốn điều lệ hay thậm chí cao hơn nữa cũng chỉ có một phiếu bầu. Đây là hình thức hợp tác đối nhân, mọi quyết định thực hiện theo đa số đầu người, chứ không theo đa số vốn góp. Còn về lâu dài, HTX sẽ phát triển ngày càng tốt hơn, lành mạnh hơn khi số lượng thành viên tăng lên, tỷ lệ góp vốn lớn của một số thành viên sáng lập sẽ giảm dần.
Trên cơ sở những phân tích trên, thấy rằng Luật HTX sửa đổi nên quay về chỉ qui định cứng một khái niệm thành viên HTX duy nhất và phải góp vốn theo qui định của Điều lệ. Có lẽ dự thảo không nên phân chia thành viên chính thức hay không chính thức, có góp vốn hay không góp vốn. Qui định như vậy sẽ có tính thống nhất hơn, người dân dễ hiểu, luật dễ thực thi hơn.
Hơn nữa, cũng không thấy tổ chức kinh tế nào hay loại hình doanh nghiệp nào lại có qui định cổ đông chính thức, cổ đông khác (không chính thức) như vậy cả. Vì vậy đề xuất, ngoài qui định cứng về một loại thành viên góp vốn duy nhất thì trong trường hợp đặc biệt, điều lệ của từng HTX có thể qui định thêm tùy nhu cầu, điều kiện cụ thể. Ở một số rất ít nước, ví dụ như ở Nhật Bản, đã có những HTX dịch vụ, HTX tiêu dùng qui định riêng trong điều lệ của mình về thành viên liên kết. Họ coi đó là cách để thu hút thêm khách hàng, điều này rất quan trọng cho sự tồn tại, phát triển của HTX trước áp lực cạnh tranh của thị trường. Đồng thời, đây cũng là cách họ khéo léo tôn vinh khách hàng đang sử dụng dịch vụ và mua hàng của HTX, và hi vọng những khách hàng này sẽ tin tưởng HTX, gia nhập và góp vốn vào HTX.
Theo Tạp chí kinh doanh
