Phong trào HTX trên toàn thế giới trải qua hơn 200 năm đến nay đã phát triển mạnh mẽ ở hầu hết các quốc gia, với sự tham gia của gần 900 triệu xã viên, được Liên hợp quốc đánh giá cao vai trò của các HTX vào an sinh xã hội trên toàn cầu.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên đưa tư tưởng Hợp tác xã vào Việt Nam. Ngay từ khi còn đang bôn ba tìm đường cứu nước, Người đã quan tâm tới hình thức kinh tế hợp tác, hợp tác xã. Năm 1927 trong Tác phẩm “Đường kách mệnh”, Bác đã giành một chương viết về hợp tác xã. Với lời lẽ trong sáng, giản dị, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ mục đích, ý nghĩa của mô hình hợp tác xã trong nhiều lĩnh vực, chỉ ra các hình thức, biện pháp tổ chức thực hiện.
Ngay sau khi nước ta mới giành được độc lập, Bác Hồ đã quan tâm chỉ đạo phát triển kinh tế hợp tác, hợp tác xã. Ngày 11 tháng 4 năm 1946, Bác viết thư gửi điền chủ nông gia Việt Nam kêu gọi tham gia hợp tác xã nông nghiệp. Sau lời kêu gọi của Người, hàng loạt cơ sở kinh tế hợp tác (lúc đó gọi là tổ đổi công, tổ vần công) được hình thành và các hợp tác xã phát triển mạnh mẽ vào những năm 50-60 của thế kỷ XX. Sau 19 năm, cũng vào ngày 11 tháng 4 năm 1964, Bác Hồ gửi thư cho Đại hội hợp tác xã và đội sản xuất nông nghiệp tiên tiến miền núi và trung du, khen ngợi những hợp tác xã điển hình tiên tiến và yêu cầu các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo các hợp tác xã nông nghiệp phát triển. Ngày 1-5-1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Lời giới thiệu Điều lệ tóm tắt của hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, trong đó Người căn dặn: “Điều lệ này của hợp tác xã sản xuất nông nghiệp rất quan trọng. Nó nhằm bảo đảm thật sự quyền làm chủ tập thể của các xã viên”.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, hơn 66 năm qua, trải qua các thời kỳ phát triển khác nhau, phong trào HTX ở Việt Nam đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng trong mỗi giai đoạn lịch sử của đất nước. Vì vậy từ rất sớm Đảng và Nhà nước đã đặc biệt quan tâm đến việc hình thành các cơ quan, tổ chức quản lý, trợ giúp và đại diện cho các HTX. Năm 1955, Chính Phủ chỉ đạo thành lập hệ thống tổ chức “ Ban quản lý HTX mua bán” và “Liên hiệp HTX thủ công nghiệp” từ trung ương đến các huyện, thị xã và giao nhiệm vụ cho các Bộ, ngành quản lý Nhà nước nhiệm vụ hỗ trợ phát triển HTX. Cuối năm 1991, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng đã quyết định thành lập Hội đồng Trung ương lâm thời các hợp tác xã và doạnh nghiệp ngoài quốc doanh Việt Nam, trên cơ sở kế thừa hai tổ chức là Liên hiệp HTX tiểu thủ công nghiệp Trung ương và Ban quản lý HTX mua bán Việt Nam. Đến tháng 10 năm 1993 Hội đồng TW HTX và doanh nghiệp Việt Nam tiến hành Đại hội lần thứ nhất và theo quyết định của Bộ Chính trị, đổi tên thành Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và trở thành tổ chức đại diện, hỗ trợ cho tất cả các HTX hoạt động trong các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế.
Trong mỗi giai đoạn lịch sử, kinh tế tập thể có những vai trò nhất định. Trong giai đoạn phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế hợp tác, hợp tác xã vẫn là chỗ dựa cho hộ sản xuất, người lao động riêng lẻ. Tuy gặp nhiều khó khăn trong bước chuyển mình sang cơ chế mới, nhưng các hợp tác xã đã từng bước phát huy vai trò không thể thiếu được của mình trong phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn nước ta.
Ghi nhận những đóng góp và phát huy vai trò truyền thống của khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các hợp tác xã, động viên các tầng lớp xã hội trong việc xây dựng và phát triển hợp tác xã, góp phần phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, ngày 27/7/2011 Thủ tướng Chính phủ đã kí quyết định 1268/QĐ-TTg lấy ngày 11 tháng 4 hàng năm là Ngày “Hợp tác xã Việt Nam”.
Hòa chung trong phong trào phát triển kinh tế tập thể của cả nước, tỉnh Yên Bái đã có nhiều hợp tác xã điển hình tiên tiến, đóng góp tích cực vào công cuộc giải phóng miền Nam thống nhất Tổ quốc. Sau những thăng trầm của phong trào kinh tế tập thể thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung, Luật Hợp tác xã năm 1996 ra đời, nhất là Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX và Chương trình hành động của Tỉnh ủy về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể” kinh tế hợp tác, hợp tác xã ở tỉnh ta đã có bước phát triển quan trọng. Tại thời điểm năm 2002 toàn tỉnh mới có 153 HTX và trên 2000 tổ hợp tác thuộc các lĩnh vực kinh tế. Tổng số vốn điều lệ của các HTX là 22,7 tỷ đồng với tổng doanh thu là 93 tỷ đồng, nộp ngân sách được 1,1 tỷ đồng. Sau 10 năm thực hiện Nghị Quyết TW5 đến nay toàn tỉnh đã có trên 320 HTX, 2.500 tổ hợp tác giải quyết việc làm thường xuyên cho trên 6.000 người lao động, vốn điều lệ tăng 7,6 lần, doanh thu năm 2011 đạt 676 tỷ đồng, nộp ngân sách 21 tỷ đồng, đóng góp 1 phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Yên Bái lần thứ XVII (2010-2015) đã xác định “Phát triển kinh tế tập thể với nhiều hình thức hợp tác đa dạng, phù hợp với trình độ phát triển của từng ngành, địa phương ”. Cùng với đà phát triển kinh tế hàng hóa và xu thế hội nhập quốc tế, trong những năm tới kinh tế tập thể của tỉnh ta sẽ tiếp tục có những chuyển biến theo chiều hướng tích cực. Vai trò, vị trí của kinh tế tập thể sẽ ngày càng được khẳng định thông qua việc đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, thúc đẩy kinh tế hộ phát triển, giải quyết việc làm và thu nhập cho người lao động, đặc biệt trong nông nghiệp, nông thôn góp phần thực hiện thắng lợi chương trình mục tiêu quốc gia của Chính phủ về xây dựng Nông thôn mới, vì cộng đồng thịnh vượng.
